Sperm sayısını ve kalitesini neler etkiliyor?

Getty Images

Son yıllarda sperm sayısı ve kalitesinin dünya çapında düştüğüne dair birçok çalışma yapılıyor lakin bunun kısırlığa yol açabileceği şimdiye kadar çok konuşulmuyordu. Bilim insanları çevresel faktörlerin ve ferdi seçimlerin erkeklerin üreme sıhhati üzerindeki tesirlerini inceliyor.

2022’de yapılan bir araştırmaya nazaran, erkeklerde görülen kısırlık, dünyada tüm kısırlık hadiselerinin yaklaşık yarısını oluşturuyor ve erkek nüfusunun yüzde 7’sini etkiliyor.

Ancak erkeklerde kısırlık, kısmen toplumsal ve kültürel tabulardan ötürü, bayanlara kıyasla çok az konuşuluyor, bu yüzden birçok erkek sessizce acı çekiyor.

Erkeklerin birçok için kısırlığın nedenleri ise hala açıklanamıyor.

Yeni araştırmalar, sorunun gittikçe kötüleştiğine işaret ediyor.

Avrupa Etraf Bilimleri (Environmental Sciences Europe) isimli bilim mecmuasında yayımlanan bir çalışmaya nazaran hava kirliliği, erkeklerde sperm kalitesinde düşüşe yol açıyor.

Bunun da bireyler ve toplumlar için önemli problemler doğuracağından endişeleniliyor.

BU BİR KRİZE YOL AÇABİLİR Mİ?

Son yüzyılda dünya nüfusunda önemli bir artış yaşandı. Bundan 70 yıl evvel dünyada 2,5 milyar kişi yaşıyordu. 2022’de ise global nüfus 8 milyara ulaştı.

Ancak son vakitlerde nüfus artışındaki sürat, tartıyla toplumsal ve ekonomik faktörler nedeniyle yavaşladı. Araştırmalar, dünya çapında doğum oranlarının rekor düzeyde düştüğüne işaret ediyor.

Dünya nüfusunun yüzde 50’den fazlası, doğurganlık oranının bayan başına iki çocuğun altında olduğu ülkelerde yaşıyor. Bunun da, yeni göçler olmadıkça nüfusların kademeli olarak azalmasına yol açması öngörülüyor.

Uzmanlara nazaran doğum oranlarındaki bu düşüş, bayanların artan finansal bağımsızlığı ve üreme sıhhatleri üzerinde daha fazla denetime sahip olmaları üzere olumlu gelişmelerden de kaynaklanıyor.

Öte yandan araştırmalar doğum oranları düşük ülkelerde çok sayıda kişinin daha fazla çocuk sahibi olmak istediğini fakat toplumsal ve ekonomik nedenlerden ötürü çocuk sahibi olmama kararı aldığını gösteriyor.

Getty Images Azalan sperm kalitesi ve sperm sayılarına hava kirliliğinin neden olduğuna işaret eden araştırmaların sayısı artıyor

Diğer taraftan, şahısların çocuk sahibi olmasını engelleyen kimi fizikî faktörler de doğum oranlarındaki düşüşü etkiliyor.

Araştırmalar, erkeklerde sperm sayılarının azaldığını, testosteron seviyelerinin düştüğünü, erektil disfonksiyon (sertleşme bozukluğu) ve testis kanseri hadiselerinin arttığını gösteriyor.

YÜZEN HÜCRELER

İskoçya’daki Dundee Üniversitesi’nde üreme alanında tıbbi araştırmalar yapan ve pratisyen jinekolog olan Sarah Martins Da Silva, “Spermler kusursuz hücreler. Çok küçükler, yüzebiliyorlar ve bedenin dışında yaşamaya devam edebiliyorlar. Diğer hiçbir hücre bunu yapamıyor” diyor.

Görünüşte küçük değişiklikler, bu son derece uzmanlaşmış hücreler, ve bilhassa bir yumurtayı dölleme yetenekleri üzerinde önemli bir tesire sahip olabiliyor.

Üremede bu hücrelerin en değerli tarafları, tesirli bir biçimde hareket etme yetenekleri, formları, boyutları ve sayıları.

Erkekler kısırlık testi yaptırdığında bunlar inceleniyor.

Sperm sayısının üremede çok önemli rol oynadığını söyleyen Kudüs İbrani Üniversitesi’nde epidemiyoloji profesörü olan Hagai Levine, “Genelde bir mililitre meni içerisinde 40 milyon spermin altına düştüğünüzde üremede sıkıntılar görmeye başlarsınız” diyor.

Levine’in 2022’de yaptığı bir çalışmada, 1973-2018 yılları ortasında sperm sayısının her yıl ortalama olarak yüzde 1,2 oranında düştüğü tespit edildi.

2000 yılından itibaren ise azalma oranı yüzde 2,6’nın üstüne çıktı.

Levine, bu hızlanmanın çevresel yahut ömür biçimi faktörlerinin neden olduğu epigenetik değişikliklere, yani genlerin çalışma nizamındaki değişikliklere bağlı olabileceğini söylüyor.

Levine, bu azalmanın kuşaktan nesile arttığını düşünüyor.

“Sperm sayısındaki azalma erkeklerde, tahminen de insanlıkta makûs sıhhatin göstergesi” diyen Levine, “Bir halk sıhhati kriziyle karşı karşıyayız ve bu sorunu geri döndürebilecek miyiz bilmiyoruz” sözlerini kullanıyor.

Uzmanlar, kişisel ömür usulü değişikliklerinin sperm kalitesindeki düşüşü durdurmak için kâfi olamayabileceğini, havadaki zehirli kirleticiler üzere çok daha geniş çevresel tehditlerle gayret edilmesi gerektiğini söylüyor.

ZEHİRLİ BİR DÜNYA

İngiltere’deki Nottingham Üniversitesi’nde veterinerlik alanında öğretim vazifelisi ve araştırmacı olan Rebecca Blanchard, konutlarda bulunan kimyasalların erkeklerin üreme sıhhati üzerindeki tesirlerini araştırıyor.

İnsanlarla yakın bir ömür sürdüren ve birebir ortamları paylaşan köpekleri gözlemleyen Blanchard, kimi kimyasalların hormon sistemlerimizi bozabileceğini ve hem köpeklerin hem de erkeklerin üreme sıhhatine ziyan verebileceğini ortaya koyuyor.

Blanchard’ın araştırması, tartıyla plastiklerde ve gündelik mesken eşyalarında bulunan kimyasalları inceliyor.

Blanchard’ın bulguları, plastiklerin, meskende kullanılan ilaçların, besin zincirinde ve havada bulunan kimysalların doğurganlığa verdiği ziyanları gösteren başka birçok araştırmayla örtüşüyor Bu kimyasalların erkeklerin yanı sıra bayanları ve bebekleri de etkilediği düşünülüyor.

Yapılan araştırmalar, ‘siyah karbon’, ‘sonsuz kimyasallar’ ve ftalatların rahimden bebeklere ulaştığı tespit edildi.

Öte yandan iklim değişikliğinin de erkeklerin üreme sıhhatini etkilediği düşünülüyor. Hayvanlar üzerinde yapılan birçok çalışma, spermin yükselen hava sıcaklıklarına karşı savunmasız olduğunu öne sürüyor.

Sıcak hava dalgalarının böceklerde sperm kalitesini düşürdüğü gözlemleniyor.

İnsanlarda da emsal tesirler tespit ediliyor.

2022’de yapılan bir araştırma global ısınmanın yahut sıcak ortamlarda bulunmanın sperm kalitesini olumsuz etkilediğini öne sürüyor.

KÖTÜ BESLENME ALIŞKANLIKLARI, GERİLİM VE ALKOL

Çevresel tesirlerin yanı sıra berbat beslenme alışkanlıkları, hareketsizlik, gerilim ve alkol ile uyuşturucu kullanımı üzere kişisel hayat tercihleri erkeklerin üreme sıhhatini olumsuz etkileyebiliyor.

Öte yandan erkeklerde ileri yaşta çocuk sahibi olmanın da sperm kalitesini etkilediği düşünülüyor.

Uzmanlar antrenman ve sağlıklı beslenme alışkanlıklarını öneriyor.

Blanchard, organik besinlerin ve plastiksiz eserlerin tercih edilmesi gerektiğini söylüyor.