Birçok farklı ulustan gazeteci, araştırmacı ve akademisyen, Nişantaşı Üniversitesi ile Harici.com.tr dış siyaset tahlil portalının iş birliğinde düzenlenen, “Geleceğin Güç Merkezi Türkiye” isimli panelde buluştu.
Panelin konuşmacılarından, Avusturya eski Dışişleri Bakanı Karin Kneissl, aktiflik sonrası Cumhuriyet’in sorularını yanıtladı.
Rusya-Ukrayna Savaşı, orta vadede Avrupa ve ABD ortasında bir çatlak yaratır mı?
Irak Savaşı’na yönelik hazırlıkların sürdüğü ortamı hatırlayalım. NATO ve AB içinde çok güçlü çatlaklar vardı. Çek Cumhuriyeti, Polonya ve Macaristan üzere yeni üyeler o günlerde Irak’a saldırmaktan yanaydı. Öte yandan Almanya ve Fransa çok daha isteksizdi ve ‘savaşa hayır’ diyorlardı. Avro krizinde sürtüşmeler arttı. Almanlar İtalyanlar ve Yunanlılara bütçe sıkıntılarını nasıl çözeceklerini telkin ediyorlardı. Buna ek olarak, 2015’teki göçmen krizi nedeniyle bir Doğu-Batı ayrışması yaşadık. Polonya ve Macaristan üzere ülkeler, açık hudut siyasetine katılmayacağız derken, Almanya ve Fransa farklı bir tavır sergiledi. Münasebetiyle Kuzey ile Güney ve Doğu ile Batı ortasında pek çok uçurum var ve her AB ülkesinin, Washington ve transatlantik ittifakları ile farklı nitelikte alakaları var.
ABD’YE YÖNELİK İTİMAT KAYBI
Bugünlerde, dünyanın bir numaralı finans merkezi olan ABD’ye yönelik bir inanç kaybı yaşanıyor. Bunu bilhassa Suudi Arabistan ve Katar’dan gelen Orta Doğulu yatırımcılar yaşıyor, zira milyarlarca dolarlarını kaybettiler ve kaybedilen yalnızca para değil. Avrupa ve İsviçre mevzuatında hukukun nasıl çarpıtıldığını gördük. Dahası, geçen hafta sonu bir öğlenden sonra her şeyin alt üst olduğuna şahit olduk. Alışılmış ki finansal sistem üzerinden bir baskı var. ABD ve öbür paydaşların baskısı var. Lakin ben bu çatışmanın yakın vakitte sonlanacağını düşünmüyorum. Rastgele bir biçimde bir sonuç alınacağını da hayal edemiyorum, edemeyiz. Bu açıdan size bir senaryo sunmam pek de önemli olmaz. Söyleyebileceğim tek şey savaşta kaybedenlerin çok olduğudur. Kazanandan çok daha fazla kaybeden var.
10 yıl evvel, “Parçalanmış Dünya, Globalleşmeden Geriye Kalanlar” ismini verdiğim bir kitap yazdım, zira o yıllarda ‘küreselleşmenin bilakis işleyeceği’ bir dünyaya yanlışsız gittiğimizi ve 2009-2010 ekonomik krizinin, şu anda olanları tetikleyeceğini düşünüyordum. Bankacılık kesiminde yaşananlar, güç krizi ve [yüksek] enflasyon üzere olaylardan bahsediyorum. Lakin şu anda gördüğümüz şey yalnızca bir parçalanma değil. Bunun bir çeşit ‘atomizasyon’* olduğunu söyleyebilirim.
“ERDOĞAN, ESAD’LA ASLA GÖRÜŞMEM DEMİŞTİ…”
Savaşın mevcut seyri hakkındaki gözlemleriniz nelerdir? Ufukta bir tahlil var mı, yoksa tıpkı Suriye’de olduğu üzere savaşan tarafları ve bölge ülkelerini istikrarsızlaştırmaya devam mı edecek?
Suriye ile karşılaştırmanız değişik, zira son röportajlarımda bunu birkaç sefer lisana getirdim. Evet, kelam konusu durum başta vekalet savaşları olmak üzere pek çok açıdan Suriye ile mukayese ediliyor. O halde, o günlerde sıkça lisana getirilen “Esad gitsin” mantrasını ele alalım, bugün de herkes daima bir ağızdan “Putin gitsin” diyor. [Oysa] müzakereleri görüyorsunuz. Esad şu anda rehabilite edilmiş durumda ve dünya sahnesine geri dönüyor. Suriye Arap Birliği’ne tekrar girecek. Büyükelçilikler geri açıldı ve Rus diplomasisi Şam, Ankara ve Moskova ortasında bir tıp üçlü diyalog üzerinde çalışıyor. Aşikâr ki bir şeyler olacak. Yanılmıyorsam Cumhurbaşkanı Erdoğan, Esad’la asla görüşmem demişti. Halbuki sonunda daima müzakere masasına geri döneriz. Lakin Avrupa Birliği bu savaşa, savaş alanında karar verileceğini söyleyerek kendini tekrarlıyor ki bu bir saçmalık.
Yaşanmış en büyük savaşlardan biri olan ve Protestanlarla Katolikleri karşı karşıya getiren Otuz Yıl Savaşı’nı ele alalım. Avrupa’nın yarısı bu savaşta ölmüştü, ancak sonunda Vestfalya’da anlaşmak zorunda kaldılar ve Yeni Dünya Tertibi kuruldu. Buna Vestfalya sistemi de deniyor ve memleketler arası münasebetlerimizi yürüten egemenlerin, egemenlik eşitliğini temel alan bu tertip hala bizimle. Münasebetiyle, Rusya-Ukrayna Savaşı’nın da müzakere edilmesi gerekecek ve bu müzakereler, sistemli müzakere merkezleri olan Cenevre ya da Viyana’da değil İstanbul’da, Pekin’de ya da Budapeşte’de yapılacak. Neden mi? Zira siz büyük NATO ortaklarından daha tarafsız bir diplomasiye, daha sağlam bir diplomatik anlayışa sahipsiniz. Dünya değişiyor ve her şey bu merkezlerde olup bitiyor, Cenevre’de değil.
“AVRUPA AÇIKÇA TARAF TUTUYOR…”
Çin’in teşebbüsüyle, İran ve Suudi Arabistan ortasında bir uzlaşı süreci başlatıldı. Çin neden bu türlü bir rol üstlendi? Yakın gelecekte farklı problemlerde benzeri roller üstlenebilir mi?
Riyad ve Tahran ortasındaki bu yumuşamanın temelleri Umman tarafından atılmıştır. Umman diplomasisine derin hürmet duyuyorum. Seleflerimizin kapattığı, Maskat’taki büyükelçiliğimizi tekrar açtım, zira Sultan Kâbus bin Said’in mirasının hayranıyım. Yalnızca o da değil. Umman’da, âlâ eğitimli ve yetenekli diplomatlardan oluşan bir ekol var. Suudi Arabistan ile İran İslam Cumhuriyeti ortasındaki uzlaşma ya da yakınlaşma birkaç ay evvel başlamadı. Taban daha evvel hazırlanmıştı, lakin kimi aksaklıklar yaşandı. Zira Yemen ve Irak’ta olduğu üzere; ne vakit büyük bir dram yaşansa, bu müzakereleri de etkiliyor.
Son birkaç yılda ve bakan olduğum periyotta pek çok kişi; “Çin kıymetli bir aktör, lakin jeopolitik gücünü yansıtamıyor” diyordu. Uzmanların söylediklerinin özeti buydu. Son yıllarda Çin’in bunu yansıtabileceğinden epey emin olduğumu söylüyorum. 2017’de “Transatlantik’ten Pasifik’e Dünya Sisteminde Nöbet Değişimi” isimli bir kitap yazdım. Ve işte buradayız. Umman yeri hazırladı lakin Çin’in baskı yapması gerekiyordu. Umman, Suudiler ve İranlılara haydi el sıkışın diyemez lakin Çin bunu yapabilir. Çin’in şu anda her iki ülkeyle de çok güçlü bir stratejik iştiraki var ve her iki ülke de bununla yakından ilgileniyor. Bu da İran İslam Cumhuriyeti’ne son 40 yıldır hiç sahip olmadığı bir hareket alanı sağlıyor. Çinliler de İran kelam konusu olduğunda ABD yaptırımlarını umursamıyorlar. Suudi Arabistan da savaştan çıkmak istedi ve hareket yaparak kendisini görünür hale getirdi. Bu [neresinden bakarsanız] bir çıkar.
Ukrayna’ya gelince, Ukrayna Devlet Lideri Zelenski [Çin’in sunduğu] 12 hususa ilgi gösterdi. Lakin Çin’in bu teşebbüsü Brüksel ve Washington tarafından çok kaba bir formda reddedildi. Her ikisi de bunun bir barış planı olmadığını, yalnızca bir başlıklar listesi olduğunu söyledi. Bu durumda Çin baskı uygulayabilir, lakin Avrupa Birliği kendi hareketleri nedeniyle her türlü diplomatik rolün dışındadır, zira çok açık bir biçimde taraf tutmaktadır.
Geçmişte fikir kuruluşlarıyla konuştuğumda dünya nizamının Atlantik’ten Pasifiğe geçmesine pek sıcak bakmadıklarını gördüm. “Evet, İpek yolu inisiyatifi üzere adımlar yatırımcılar için yeterli olsa da Çin’in gücünü uzak diyarlarda gösterebiliyor olması gerekir” diyorlardı. Bugün Çin bunu yapabiliyor.
“DEREYİ GÖRMEDEN PAÇALARI SIVAMAMAK GEREK…”
Türkiye’de seçimler yaklaşıyor. Muhalefet bloku iktidara gelmesi halinde mevcut hükümetten farklı bir dış siyaset yönelimine girebilir. Bu durum global istikrarları nasıl tesirler?
Seçimler konusunda çok ayrıntılı bilgi sahibi değilim, lakin dereyi görmeden paçaları sıvamamak gerek. Akademisyenler için kestirimlerde bulunmak ve makaleler yazmak keyifli olsa da 14 Mayıs’ta nasıl bir imgeyle karşılaşacağımızı bilmiyoruz. Buradaki sıkıntı başa gelecek hükümetin ne kadar pragmatik olacağıyla ilgili. Vakti geldiğinde en katı ideolojik siyasetler izleyen başkanların bile ne kadar pragmatik olabildiğini biliyoruz.
* Atomizasyon: Küçük modülleri daha küçük modüllere ayırma; parçalanma, dağılma.
Yorum Yok